به گزارش قدس آنلاین به نقل از هفته نامه بیت المقدس؛ آنکارا در روزهای اخیر دوباره موضوع ساخت دیوار در مرز ایران و ترکیه را اعلام کردو بر این اساس روند ساخت این دیوار آغاز شد. این خبر در حالی منتشر شد که رجب طیب اردوغان سال گذشته نیز از تصمیم آنکارا برای ساخت دیوار در مرز ترکیه و ایران خبر داده بود.
ایران و ترکیه 500 کیلومتر مرز مشترک دارند. سیاست اعلامی آنکارا در رابطه با ساخت دیوار در این مرز به نگرانیهای امنیتی ترکیه در رابطه با پ.ک.ک برمیگردد. مقامات آک پارتی اخیراً اعلام کرده‌اند که هدف از ساخت این دیوار جلوگیری از تردد اعضای پ.ک.ک بین دو کشور است. جلوگیری از تردد قاچاقچیان نیز دلیل دیگر این اقدام اعلام شده است.
استانهای آغری،ایگدیر، وان و حاکاری از ترکیه با استان آذربایجان غربی مرز مشترک دارند. ساخت دیوار از استان مرزی آغری در شرق ترکیه در جریان است. پانزده درب در طول این دیوار برای تردد پیشبینی شده است. اکنون 144 کیلومتر دیوار مرزی بین ایران و ترکیه ساخته میشود. این پروژه در پنج مرحله انجام میگیرد. مرحله آغازین این پروژه ماه اکتبر به اتمام میرسد. دهها میلیون لیره برای ساخت این دیوار هزینه صرف خواهد شد؛ بنابراین به نظر میرسد علاوه بر سیاست اعلامی آنکارا برای جلوگیری از تردد پ.ک.ک، عوامل دیگری نیز در این بین دخیل است.
گرچه ساخت دیوار مرزی بین ایران و ترکیه میتواند مانع مهمی در مقابل قاچاق سالانه دو میلیارد دلار از ترکیه به ایران باشد؛ اما این موضوع از لحاظ سیاسی و امنیتی میتواند به ضرر ایران تمام شود. سالانه حدود دو میلیارد دلار قاچاق پوشاک و پارچه از خاک ترکیه به ایران وارد میشود؛ لذا ساخت این دیوار در نگاه نخست به سود ایران محسوب میشود؛ اما اگر این موضوع با راههای کنترلی دیگر رفع گردد، دیگر نمیتوان این قضیه را به عنوان منفعت ایران به شمار آورد.
این نکته نیز موردتوجه است که ساخت دیوار در مرز ایران و ترکیه اولین نمونه از دیوارکشیها در مرز کشورها نیست. دستور دونالد ترامپ برای ساخت دیوار مرزی بین آمریکا و مکزیک از جدیدترین نمونهها است که دولت واشنگتن هنوز نتوانسته است آن را به سرانجامی برساند. با این حال سنت دیوار کشیدن بین مرزها برخلاف سیر جهانی‌شدن در نظام بین‌الملل است. این موضوع به جدایی کشورهای همسایه از یکدیگر منجر میشود. گرچه واحدهای سیاسی در حال حاضر در منطقه غرب آسیا با مسائل مختلفی دست و پنجه نرم میکنند؛ اما تشدید سنت دیوارکشی بین کشورها موجب تضعیف ارتباطات کشورهای همسایه میشود.
تروریسم اصلیترین دلیل این نوع از اقدامات خوانده میشود؛ با این حال بدون خشکاندن ریشه این مسئله نمیتوان با دیوار کشیدن صورت آن را پاک کرد. ترکیه با مسئله پ.ک.ک از سالیان گذشته درگیر بوده است و هنوز نتوانسته آن را حل‌وفصل کند. ذکر این نکته ضروری است که پیدایش پ.ک.ک و به خشونت کشیده شدن اعضای این گروه نیز معلول علل دیگری است که حکومت مرکزی ترکیه دراین‌باره دخیل است.
کردهای ترکیه با جمعیتی در حدود بیست میلیون نفر بزرگترین اقلیت قومی این کشور محسوب میشوند؛ اما دولتهای مختلف در جمهوری نوین ترکیه نتوانستهاند تعامل مناسبی با بزرگترین اقلیت قومی خود داشته باشند. کردها با تأسیس جمهوری ترکیه امیدوار بودند که وضعیت ایشان رو به بهبودی پیش خواهد رفت؛ اما فشارهای دوران امپراتوری عثمانی در زمان جمهوری ترکیه نیز بر آنها وارد شده است. ایدئولوژی کمالیسم کردها را به عنوان اقلیت نژادی ترکیه به رسمیت نشناخت و حتی آنها با عنوان «ترکهای کوهستانی» مورد خطاب قرار گرفتند.
تأسیس حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) در سال 1978 تحول مهمی در مسئله کردی ترکیه به شمار میآید. این حزب جنگ چریکی خود را از سال 1984 آغاز کرد. هزینههای هنگفت دولت ترکیه بالغ بر بودجه هشت میلیاردی سالانه برای مقابله با پ.ک.ک گویای این حقیقت است که دولت مرکزی ترکیه این مسئله را از مهمترین مسائل امنیتی خود قلمداد میکند. بر این اساس متحمل شدن هزینه دهها میلیون لیرهای برای ساخت دیوار مرزی بین ایران و ترکیه نیز برای آنکارا مقرون به‌صرفه محسوب شده است؛ اما آیا با اتمام ساخت این دیوار مسئله پ.ک.ک به‌طور خاص و مسئله کردی در این کشور به‌طور عام حل‌وفصل خواهد شد؟
به نظر میرسد بررسی سیر تحول مسئله کردی و پ.ک.ک در ترکیه میتواند به خوبی نشان دهد که آنکارا صرفاً با ساخت این دیوار قادر نخواهد بود که به مشکل امنیتی چند دههای خود خاتمه دهد. یادداشت پیش رو به دنبال بررسی مسئله کردی و پ.ک.ک در کشور ترکیه نیست؛ اما نگارنده بر این باور است که ساخت دیوار در مرز ترکیه و ایران که بر اساس سیاست اعلامی ترکیه اقدامی در جهت مقابله با پ.ک.ک است، برگرفته از مسئله کردی در ترکیه محسوب میشود. انگاره ترکها در این زمینه مقابله با یک مسئله چند دههای است؛ اما ساخت این دیوار از لحاظ سیاسی و امنیتی میتواند به ضرر جمهوری اسلامی ایران تمام شود.
اشاره اجمالی به ابعاد سلبی ساخت دیوار مرزی بین ایران و ترکیه مشخص میکند که واحدهای سیاسی در حال جدایی از یکدیگر هستند. گرچه ممکن است این موضوع در عالم نظر به معنای دیگری تأویل شود؛ اما در عالم عمل مشاهده میشود که آنکارا حصاری در مرز ایران ایجاد میکند که این موضوع در نظامی که به سمت جهانی‌شدن پیش میرود، دور از انتظار است. کمترین آسیبی که بحث دیوار کشیدن در مرز ایران و ترکیه ایجاد میکند، ضربه زدن به پرستیژ سیاسی ایران در نظام بین الملل است؛ لذا نمیتوان به راحتی این موضوع را موردپذیرش قرار داد.
بعد دیگر این مسئله از حیث امنیتی قابل‌بررسی است. گرچه این دیوار در مرز ایران و ترکیه ساخته میشود؛ اما باید دانست که ترکیه این پروژه را در خاک خود دنبال میکند. اگر ساخته‌شدن این دیوار منجر به کنترل بیشتر مرز مشترک از سوی ترکیه شود، این موضوع از لحاظ امنیتی کشورمان را در معرض خطر قرار میدهد. ترکیه در سیاست اعلامی خود این دیوار را برای مقابله با پ.ک.ک ایجاد میکند؛ اما اگر ساخته‌شدن دیوار مرزی موجب کنترل اعضای این گروه از سوی ترکیه شود و آنکارا به دنبال سوءاستفاده از این فرصت باشد، امنیت جمهوری اسلامی ایران در خطر قرار میگیرد. حمایتهای پنهان و آشکار ترکیه از داعش و برخی از تروریستهای منطقهای موجب شده است که اعتماد به آنکارا کاسته شود.
جمهوری اسلامی ایران به عنوان همسایه قدرتمند ترکیه توانایی مقابله با هر تهدیدی از سوی ترکیه دارد. آنکارا در سالهای اخیر در مسیر مقابله با محور مقاومت شکستهای سنگینی را متحمل شده است. سیاستهای آک پارتی در قبال ایران طی سالهای اخیر چندان دوستانه نبوده است؛ این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران با حفظ احترام متقابل به دنبال افزایش سطح روابط خود با ترکیه است. سیاست رسمی ایران افزایش حجم مبادلات طرفین به30 میلیارد دلار است؛ اما پارهای از سیاستهای آک پارتی سدی در این مسیر ایجاد میکند. اکنون نیز به نظر میرسد آنکارا نه تنها از ساخت دیوار مرزی ایران و ترکیه منفعت خاصی کسب نخواهد کرد، بلکه به عنوان کشوری شناخته خواهد شد که توانایی مقابله با مسئله پ.ک.ک ندارد./
انتهای پیام
رامین ولیزاده میدانی
هفته نامه بیت المقدس دوشنبه هر هفته ضمیمه روزنامه قدس منتشر می شود.
نظر شما